Berichten

Bedankt majesteit, maar gooi het koninklijk archief nu maar echt open

Het besluit van koning Willem-Alexander het Koninklijk Huisarchief (KHA) tot 6 september 1948 open te stellen verdient waardering. Het komt inderdaad, zoals hij terecht opmerkte,  ‘transparante geschiedschrijving’ ten goede. Prima, maar zijn uitspraak dient wel geformaliseerd te worden maar daar zijn geen voorstellen voor gedaan. Toch is dat noodzakelijk.

Het inzien van stukken uit het KHA dient een recht te zijn en geen gunst, wat het nu is.

Het KHA is een particulier archief en heeft de rechtsvorm van een stichting wat het particuliere nog eens benadrukt. Net zoals bijvoorbeeld Shell het volste recht heeft u de toegang tot zijn archief te ontzeggen mag het KHA dat ook.

De voorzitter van de stichting Koninklijk Huisarchief, koning Willem-Alexander, bepaalt wie toegang krijg. Hij kan dat volstrekt willekeurig doen; als particuliere instelling heeft hij dat recht. Beroep tegen zijn beslissing is niet mogelijk. Logisch uiteraard; het is zijn recht. Dat het KHA volledig met belastinggeld wordt betaald doet daar niets aan af. De rechtsvorm is bepalend.

Om de toezegging van de koning te waarborgen zou het KHA bij voorkeur een overheidsarchief moeten worden. Daarop is de archiefwet van toepassing. De koning kan nu, als hij dat wil, nog steeds hem niet welgevallige bezoekers weren. Als het KHA een overheidsarchief is, kan dat niet meer.

Het is volstrekt onduidelijk welke stukken in het KHA terecht komen die eigenlijk (omdat het regeringsstukken zijn) op het Nationaal Archief thuis horen. Premier Mark Rutte heeft wel betoogd dat er goede afspraken zijn gemaakt maar wat die inhouden is onduidelijk en zeker niet controleerbaar. De Rijksarchivaris overlegt soms met de directeur van het KHA maar er is niets gewaarborgd. Er wordt een beroep gedaan op onze goedgelovigheid.

De koning maakt deel uit van de regering en dus zouden alle stukken die ook maar enigszins het regeringsbeleid raken opgeborgen moeten worden in het Nationaal Archief. Maar of dat gebeurt weten we niet, bij gebrek aan controle en goede afspraken. Destijds is het onderzoeksrapport Beel dat de Greet Hofmans-affaire onderzocht in het KHA beland, terwijl het toch een zaak betrof die van constitutioneel belang was. Het was beslist niet uitsluitend een privéaangelegenheid. Toch verdween het stuk in het KHA. Historicus Cees Fasseur, die zoals bekend een potje kon breken aan het hof, kreeg het rapport als eerste in 2008 ter inzage.

In het verleden van prins Bernhard zijn episodes die nadere opheldering verdienen. Wat deed hij bijvoorbeeld in de Tweede Wereldoorlog in Zuid-Amerika? Wat had hij daar te zoeken? En op welke wijze heeft hij zich ingelaten met de dekolonisatie van Indonesië? Was hij inderdaad bij illegale wapenhandel betrokken? Niet rechtstreeks maar via tussenpersonen?

Het zou prettig zijn als het KHA voor de opheldering van deze (en andere) raadsels, die toch ook het Nederlandse regeringsbeleid raken, wordt opengesteld. In de openbare archieven zijn over deze materie slechts summiere aanwijzingen te vinden. Bernhards bemoeienis staat vast maar niet de mate waarin en waarop. Het is uiteraard mogelijk dat gevoelige stukken zijn vernietigd. Van Wilhelmina weten we dat ze veel materiaal, waarin kritisch over haar werd geoordeeld, heeft verbrand. Toch draagt het bij aan onze kennis. Als we weten dat stukken niet op het KHA liggen, kunnen we die mogelijkheid uitsluiten, en ergens anders gaan speuren.

Aan toezeggingen zonder garanties hebben we niets. Ik heb geadviseerd bij Kamervragen aan de minister-president over het KHA. De antwoorden waren altijd nietszeggend, ontwijkend of van het type ‘met-een-kluitje-in-het-riet.’ Vervolgvragen leverden dezelfde, bizarre non-antwoorden op en de daaropvolgende vragenrondes eveneens. Murw haken Kamerleden dan af.

Helderheid en openheid is een vereiste. Maak van het KHA een rijksarchief. Foto’s, poëziealbums van de prinsessen, liefdesbrieven, evidente privéaangelegenheden et cetera kunnen uiteraard worden ondergebracht in een echt, privé familiearchief.

Maar helderheid en openheid over het handelen van het staatshoofd en leden van het Koninklijk Huis is in een constitutionele parlementaire democratie een vereiste. Maak van het Koninklijk Huisarchief daarom een rijksarchief.

Dit artikel verscheen eerder in NRC, 19 oktober 2023

/0 Reacties/door

Prinses Christina en Greet Hofmans

De Greet Hofmansaffaire heeft nooit bestaan

Bij het overlijden van prinses Christina haalden vrijwel alle kranten de oude mythe van stal dat gezondheidsbidder Greet Hofmans door koningin Juliana naar paleis Soestdijk was gehaald om Christina – die toen nog Marijke heette – van een ernstige oogkwaal te genezen. Zo schreef bijvoorbeeld Het Parool vandaag (online editie) dat Christina’s kwaal voor Juliana aanleiding om zelfverklaard gebedsgenezeres Greet Hofmans in te vliegen, wat leidde tot serieuze spanningen met prins Bernhard. Geruime tijd dreigde zelfs een echtscheiding. Intriges, spanning en seks aan het hof. Dankzij prins Bernhard.

Nederlands befaamdste hofintrige is ten onrechte vernoemd naar Greet Hofmans. De gebedsgenezeres zou de monarchie op haar grondvesten hebben doen trillen. Maar wat hardnekkig nog steeds (ook vandaag weer) de ‘Greet Hofmansaffaire’ wordt genoemd, was een doodgewone huwelijkscrisis, met Bernhard en zijn overspelige gedrag als hoofdschuldige. Juliana had er schoon genoeg van.

Op paleis Soestdijk woedde als sinds de beginjaren vijftig een complete oorlog tussen Juliana en Bernhard. ‘Juliana-Bernhardcrisis’ zou dan ook een betere omschrijving van de affaire zijn geweest, maar de mythe wil nu eenmaal dat vorstelijke huwelijken een sprookje zijn en in koningssprookjes wordt niet gescheiden. Daarom kreeg Greet de schuld en het moet gezegd dat ze de ideale zondebok was.

Ten onrechte is altijd beweerd dat Juliana de gebedsgenezeres naar Soestdijk haalde om Marijke van haar oogaandoening te genezen. Artsen bleken daartoe niet in staat, en daarom zou Juliana als diepgelovige vrouw haar hoop op Greet hebben gevestigd. IJdele hoop, weten we nu, maar Hofmans groeide uit tot een belangrijke steun voor de wanhopige Juliana die aan de lopende band door Bernhard met andere vrouwen werd bedonderd. Hij nam zijn toenmalige favoriete vriendin Lady Ann Or Lewis zelfs mee op familievakantie naar Zwitserland. Wel bevredigend voor hem maar vernederend voor Juliana.

Greet Hofmans groeide in die situatie steeds meer  uit tot Juliana’s steun en toeverlaat en beide vrouwen werden vriendinnen. Greet was regelmatig op het paleis te vinden. Maar invloed op staatszaken, zoals Bernhard heeft beweerd, had ze niet.

Het was Bernhard, niet Juliana, die Hofmans naar het hof heeft gehaald. In tegenstelling tot zijn vrouw ging Bernhard door voor zakelijk, maar in religieus opzicht was hij minstens net zo ‘zweverig’ als Juliana. Bernhard wilde zijn lievelingspaard naar de Olympische Spelen van 1952 sturen en had Greet (die een vriend had aanbevolen) om raad gevraagd. Greet zou in direct contact staan met God en Bernhard dacht daar zijn voordeel mee te kunnen doen.

Humor kon de goede Greet niet worden ontzegd: ze adviseerde Bernhard een dieet met veel vlees en room. Ook gehaktballetjes geweekt in melk zouden de conditie van zijn renpaard ten goede komen. Hooi en gras, het reguliere voer, raadde ze af. Bernhard heeft achteraf beweerd dat hij Greet op de proef had willen stellen met zijn vraag en dat hij er uiteraard niet in was getrapt. We weten dat de prins wel vaker loog. Zo vaak zelfs, dat je er boeken mee kunt vullen (wat ik ook daadwerkelijk heb gedaan).

Wat was er in die tijd eigenlijk aan de hand? In de buitenlandse pers doken verhalen op over de crisis op Soestdijk, maar de Nederlandse pers hulde zich in diep stilzwijgen. Over het koningshuis schreef je als krant uitsluitend positief gestemde stukken.

De zogenaamde Greet Hofmansaffaire ging in feite helemaal niet over Hofmans maar over de onhoudbare situatie op Soestdijk. Juliana was het spuugzat dat Bernhard vrijwel permanent op reis was, met talloze vriendinnen het bed indook en zich zelfs door een van hen, Lady Ann, liet vergezellen als het gezin met vakantie ging.

Juliana had het, kortom, helemaal gehad met haar overspelige echtgenoot. Hij bemoeide zich ook nauwelijks met hun kinderen en in tegenstelling tot haarzelf koesterde hij ultrarechtse politieke ideeën en ging hij om met  vrienden die zij verafschuwde.
Juliana probeerde in de Koude Oorlog – tot afschuw van Bernhard – een matigende rol te spelen.

Scheiden was in de tijd vrijwel onmogelijk, al heeft Juliana er wel mee gedreigd. Een scheiding zou een einde hebben gemaakt aan Bernhards extravagante luxeleventje van reizen, feesten en uitgaan. De prins besefte maar al te goed dat hij zijn status uitsluitend aan zijn vrouw had te danken. Om zijn playboyleventje te redden begon hij geruchten rond te strooien. Greet zou een grote invloed hebben op de koningin en haar zelfs in staatszaken adviseren.

Tegen minister-president Willem Drees beweerde Bernhard dat zijn vrouw stapelgek was geworden en door de rechter uit de ouderlijke macht moest worden gezet. Drees vond dat een ‘waanzinnige gedachte’. Het laatste wat hij wilde was een koningscrisis, want die zou ook zijn eigen positie fors kunnen aantasten. Bovendien stond Drees pal achter de koningin.

Om een oplossing te forceren benaderde Bernhard in het geheim het Duitse weekblad Der Spiegel met verzonnen verhalen over de zogenaamde hofintriges van Greet: de Hofmans-affaire was geboren.
Dat het kabinet de invoer van Der Spiegel in Nederland verbood, kon niet voorkomen dat het nieuws hier toch doorsijpelde. Een commissie van wijze mannen moest de kwestie oplossen. Ook Bernhard en Juliana werden door de commissie gehoord. Bernhard loog alles aan elkaar vast en de ‘wijze mannen’ geloofden hem. De prins bereikte wat hij wilde en kon zijn buitensporig luxe leventje op kosten van de Nederlandse staat gewoon voortzetten.

Het echtpaar is sinds de affaire altijd in gescheiden vleugels van paleis Soestdijk blijven wonen, al werd tegenover de buitenwereld de schijn van een harmonieus huwelijk opgehouden.

We moeten de dingen benoemen zoals ze zijn en met Christina ook eindelijk eens de mythe van de Greet Hofmansaffaire ten grave dragen. Het was de Juliana-Bernhard-huwelijkscrisis. Met Hofmans had de Greet Hofmansaffaire niets te maken

/0 Reacties/door

Juliana. Geen gewone koningin

Een nieuwe biografie over Juliana met Bernhard in de hoofdrol

De NOS zond dinsdagavond (20-10-2016) een documentaire uit, gebaseerd op de nieuw biografie van Jolande Withuis.
Het boek ligt morgen in de winkel, maar kreeg vandaag al grote aandacht is diverse media. Vooral de aandacht voor prins Bernhard is opvallend en de verrassing over het laakbare optreden van Z.K.H. lijkt onverminderd groot.
Alsof we niet al lang wisten hoe de prins-gemaal in elkaar stak. Maar prima dat Withuis het nog eens bevestigt. Horen we het ook eens van een ander.
Het boek heb ik nog niet kunnen lezen, dus ik beperk  me hier tot een paar eerste indrukken uit kranten en de NOS-documentaire.
Withuis had al eens eerder geschreven dat de rol van Juliana in Canadese ballingschap groter was geweest dan aanvankelijk gedacht. Ik vraag me bij zo’n frase altijd af wie dat dan dacht, maar dit terzijde. De prinses sprak in ieder geval opbeurende woorden voor de radio en ze ging bij president Roosevelt op bezoek om voor de Nederlandse zaak te pleiten.
Aan haar streven en inzet wil ik niets af doen – en het hoort zeker in deze biografie thuis – maar je kunt je wel afvragen hoe relevant dat allemaal voor het Nederlandse thuisfront is geweest.
Heeft haar inzet enig effect gehad? En heeft Roosevelt en zijn vrouw Eleanor zich extra bezorgd gemaakt over Nederland? Dat de Amerikaanse president en zijn vrouw Juliana wel mochten (maar geen hoge pet op hadden van haar moeder koningin Wilhelmina ) wist ik wel.

Dat ze wilde scheiden, wist ik ook; niet dat ze die wens tot twee maal toe heeft geuit.
Toch bleef ze haar levenlang verliefd op ‘der Biesterfelder’ die haar als oud vuil behandelde.
Bernhard nam zijn vriendin Lady Ann Orr-Lewis zelfs mee op een gezinsvakantie met Juliana en de kinderen naar Zwitserland. Daar zijn foto’s van.
Withuis weet niet of Juliana van het bestaan van zijn (vele) vriendinnen op de hoogte is geweest, maar het lijkt mij onwaarschijnlijk dat ze tijdens dat gezellige, gezamenlijke reisje naar Zwitserland niets zou hebben gemerkt.
De man van Lady Ann wilde vanwege die affaire scheiden en was vast besloten de reden daarvan aan de grote klok te hangen. De regering in Londen vond dat even onwenselijk als de onze in Den Haag. Stel je voor dat Sir Duncan Orr-Lewis wilde scheiden vanwege de buitenechtelijke verhouding die zijn echtgenote had met prins Bernhard. Dat mocht nooit in de krant komen en onder druk van de Britse regering heeft de bedrogen echtgenoot zijn plan laten varen.

Bernhard zou ook de kamer van een zestienjarige logé zijn binnengedrongen en haar hebben betast en gezoend. Zeg maar Donald Trump-gedrag. Bernhard grossierde in zowel ongewenste als gewenste seksuele intimiteiten. De voorbeelden zijn legio, sla er mijn Niets was wat het leek maar op na.
Op paleis Soestdijk deden vrouwen (gasten en personeel) ’s avonds uit angst voor de prins de deur van hun kamer op slot, maar dat gebeurde ook onderweg op de plekken waar hij tijdens zijn talloze reizen verbleef. Vrouwen waren nergens voor hem veilig.

Ik vind dat Greet Hofmans een te grote rol krijgt toebedeeld. Dat is overigens te danken aan Bernhard
zelf. Hij bracht immers het verhaal over de gebedsgenezeres via het Duitse weekblad Der Spiegel naar buiten. Niemand had toen in de gaten dat Bernhard de bron was.
De affaire heet nog steeds de ‘Hofmanscrisis’, maar ‘Bernhard-Julianacrisis’ was een treffender benaming geweest. Via Der Spiegel dwong Bernhard de regering zijn huwelijkscrisis op te lossen.
Hij gooide alle schuld op Hofmans en manoeuvreerde zichzelf in een slachtofferrol.
Juliana kon Bernhard weliswaar gestolen worden, maar zijn huwelijk moest tot elke prijs worden gered. Zijn status, plezierreizen, inkomen, snelle auto’s en vliegtuigen; kortom: zijn hele zeer gekoesterde jet-setbestaan hing er vanaf.
Een scheiding zou zijn luxueuze leven hebben verwoest. Bernhard wilde koste wat kost getrouwd blijven met Juliana, al heeft hij zich van zijn huwelijksplichten nooit iets aangetrokken. Hij deed altijd waar hij zin in had, ook als dat ten koste ging van zijn vrouw, van Nederland of zelfs de monarchie.

Dat alles neemt niet weg dat Hofmans invloed heeft gehad op de koningin. Dat haar invloed groot was ben ik met Withuis eens, maar toch niet of nauwelijks in staatsaangelegenheden. Juliana was vanuit religieus oogpunt altijd al een wat zweverig type.
Door Hofmans is dat hooguit versterkt. Maar religieus besef zat diep in haar, net als bij haar moeder, koningin Wilhelmina, die ook behoorlijk kon zweven. Zo moeder zo dochter.
Ook na het vertrek van Hofmans bleef Juliana vatbaar voor religieus gezwijmel en ze was ook gevoelig voor verschijnselen die we doorgaans met ‘bovennatuurlijk’ aanduiden.
Ze toonde zich zelfs vatbaar voor een type als George Adamski. De Amerikaan beweerde dat hij in een vliegende schotel, bemand met buitenaardse wezens, een bezoek aan de planeet Venus had gebracht. De matteklappe ruimtereiziger kreeg zelfs een uitnodiging om zijn spectaculaire reis op paleis Soestdijk nader toe te komen lichten.

Tijdens de Lockheed-crisis hield Juliana haar man de hand boven het hoofd.
Volgens Withuis was dat ingegeven door de hoop dat het tussen haar en Bernhard ooit weer goed zou komen. Zijdelings zal het wel een rol hebben gespeeld (ze bleef tegen beter weten in altijd van hem houden), maar het aanzien van de monarchie speelde – denk ik – een grotere rol.
Als Juliana haar echtgenoot had laten vallen was het kabinet Den Uyl wellicht strenger tegen de corrupte prins opgetreden.
Beatrix had al laten weten dat ze zou weigeren haar moeder op te volgen als die de uiterste consequentie zou trekken uit het criminele gedrag van haar echtgenoot: aftreden.
Dat zou het einde kunnen zijn geweest van de Oranjedynastie en de eerste prioriteit van een koningshuis is nu juist dat ze de troon ten koste van alles wil behouden.
Het koningschap beknot weliswaar je vrijheid, maar er staan veel privileges in de maatschappelijke, financiële en sociale sfeer tegenover.

Prins Bernhard had dat als geen ander begrepen, ook dat er aan die vrijheidsbeknotting vele mouwen zijn te passen.

 

/0 Reacties/door