Hoe belazer je de Kamer in goed overleg?

Minister van Financiën Wopke Hoekstra en Kees Knot van De Nederlandsche Bank (DNB) hebben gezamenlijk de Tweede Kamer over de witwasaffaire bij ING bij de neus genomen.  De beide heren besloten welke vragen Hoekstra als minister aan DNB zou stellen en de ‘antwoorden’ van DNB hebben ze ook in goed overleg geconcipieerd.  Ik was niet verbaasd. Toen de Amsterdamse bank Gebr. Teixeira de Mattos in 1966 failliet ging, speelden er zich vergelijkbare taferelen af. Alleen ging het toen nog veel verder.

Teixeira de Mattos ging met veel tumult ten onder. De ooit gerenommeerde joodse bank was in 1955 overgenomen door Jan Marie Fehmers. Hoe dat precies in zijn werk ging is nog steeds een raadsel wegens gesloten archieven.  Vast staat wel dat Fehmers de goede naam van de bank vooral heeft gebruikt om zijn eigen duistere zaakjes te kunnen doen én om zijn zwarte geld weg te sluizen.

De rekeninghouders bij Teixeira de Mattos, waaronder veel kleine spaarders, waren de dupe van Fehmers’ wanbeleid en gesjoemel. Om te voorkomen dat kleine spaarders in de toekomst opnieuw slachtoffer van een failliete bank zouden worden, werd het deposito garantiestelsel ingevoerd. Dankzij de ondergang van Teixeira de Mattos kregen spaarders voortaan hun geld tot een bepaald maximum gegarandeerd terug. Tegenwoordig ligt dat op honderdduizend euro.

Justitie toonde opvallend weinig enthousiasme om het schandaal uit te zoeken. Het vermoeden bestond dat de nauwe connecties van de Texeira-directeur met katholieke politici in Den Haag de achterliggende oorzaak was. Dat er nog iets aan het licht kwam, is vooral te danken geweest aan het speurwerk van weekbladen als de Haagse Post en Vrij Nederland.

Toen ik DNB twee jaar geleden benaderde om ten behoeve van mijn boek Zwendel stukken over Fehmers in te zien, kreeg ik op grond van privacyoverwegingen nul op rekest. Ik voerde aan dat de heer Fehmers overleden was en dat privacy stopt bij het graf. Ik kreeg gelijk, maar dat bracht me niet verder. Inzage werd me vervolgens geweigerd op grond van een artikel in de Toezichtwetgeving (art. 1:89 WFT). Waarom het hoe en wat van financiële boevenstreken meer dan een halve eeuw later nog steeds geheim moeten blijven is mij een raadsel. Mogelijk heeft het te maken met falend beleid van de toezichthouder?

PvdA-kamerlid Harry Peschar stelde Kamervragen over de ondergang van Teixeira. De antwoorden die hij kreeg, laten zien dat er ook toen al gesjoemeld werd met Kamervragen. Dat is uiteraard niet af te zien aan de antwoorden op die vragen, maar wel aan de achterliggende stukken die bewaard zijn gebleven op het Nationaal Archief.

Dat Peschar lastige vragen had gesteld blijkt ook uit de samenstelling van de commissie die zijn vragen moest beantwoorden: er zaten maar liefst negen kopstukken in van toezichthouder DNB, de FIOD en de ministeries van Financiën en Justitie. Dat zegt veel.

Een van de vragen was waarom toezichthouder DNB nooit had gereageerd op een expresse-brief waarin ze werd gewaarschuwd voor de malafide praktijken van Teixeira de Mattos. De oplossing was snel gevonden. Zo’n brief was nooit ontvangen. Formeel klopte dat. De brief was namelijk niet op 12 maart verstuurd, zoals Peschar had aangegeven, maar op 22 maart. Door het bestaan van die brief te ontkennen (die dus wel degelijk bekend was), voorkwam DNB dat ze lastige vragen moest beantwoorden.

Het antwoord op de vraag of directeur Fehmers vijftig miljoen gulden zwart geld naar Zwitserland had weggesluisd, was een wonder van inventiviteit. Ondanks ‘vele en intensieve naspeuringen’ was er niets gevonden, maar de mogelijkheid dat er in de toekomst nog wat boven water zou komen was niet uitgesloten.

Tijdens het overleg hoe Peschar het beste het bos in kon worden gestuurd, waren de FIOD en DNB het eens dat Fehmers zeer waarschijnlijk zwart geld in Zwitserland had witgewassen. Het probleem was dat ze geen flauw idee hadden hoe Fehmers dat had gedaan. Dus luidde het antwoord ‘dat uit gegevens, waarover Financiën beschikt, niet is gebleken, dat F. [Fehmers] vermogen in het buitenland heeft.’

Dat was pure misleiding. Er was immers helemaal geen onderzoek gedaan naar Fehmers, en dus was er ook geen informatie over zijn weggesluisde zwarte geld. Als je zegt dat er uit ter beschikking staande gegevens niets is gebleken, klopt dat. Die gegevens waren er niet omdat er geen onderzoek was gedaan.
Dat van die ‘vele en intensieve naspeuringen’  was wel gewoon gelogen. Maar dat was om het blazoen van de FIOD en DNB wit te wassen.